Trong văn hóa tín ngưỡng người Việt, bàn thờ là nơi thể hiện sự tôn kính, tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên nên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Vì bàn thờ là nơi tôn nghiêm nên luôn phải giữ sạch sẽ, gọn gàng.

Trong đó, bát hương là một trong những vật dụng không thể thiếu trên bàn thờ. Một số gia đình đựng cát hay tro sạch mịn và xốp trong bát hương để dễ cắm hương. Tuy nhiên, cách làm này không được khuyến khích.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Mạnh Cường (nguyên cán bộ Viện Nghiên cứu Phật học), một số người mang cả đất, cát từ một số nơi khác về nhà bốc bát hương với quan niệm cát trắng là sự trong sạch. Theo chuyên gia, thực ra không phù hợp lắm. Bởi thời tiết ở Việt Nam khí hậu ẩm, nhất là phía Bắc, cát gặp ẩm và lâu ngày thì sẽ cứng lại, cắm hương rất khó.

Thông thường, bát hương cần được bốc bằng tro sạch, đốt từ rơm nếp hoặc rơm tẻ sạch, lọc kỹ để bỏ đi những tạp chất, nhằm đảm bảo tính trang nghiêm và thanh tịnh. Gia chủ không nên bỏ cát vào trong bát hương. Quan niệm dân gian cho rằng việc làm này sẽ khiến cho gia đình lục đục, gặp những điều không may mắn trong năm đó.

Quy trình thay tro bát hương “chuẩn”

Bước 1: Chuẩn bị tro mới

Theo quan niệm của dân gian, loại tro phù hợp nhất là tro nếp. Gia chủ có thể lấy tro mới bằng cách lấy rơm nếp tươi đã được phơi phóng ở nơi sạch sẽ và đốt lên. Hoặc mua tro ở các cửa hàng bán đồ thờ cúng.

Bước 2: Đọc văn khấn

Phong tục đọc văn khấn đã có từ lâu đời. Mục đích của việc này là để báo cáo với thần linh, ông bà, tổ tiên về việc thay tro bát hương.

Gia chủ cần sắm sửa lễ vật cúng và đọc văn khấn. Người thực hiện thay tro bát hương phải rửa tay sạch sẽ. Chuẩn bị trang phục tươm tất để làm lễ.

Bước 3: Thay tro bát hương

Các bước để chuẩn bị bốc bát hương gồm những bước sau:

Lấy gừng giã nhuyễn pha với rượu trắng. Dùng 1 chiếc khăn sạch nhúng vào nước hỗn hợp này và lau bát hương, để khô.

Để tro và chân hương cũ ra một mảnh vải. Sau đó, bỏ tro hương mới vào bát hương và ấn thật chặt tro để khi cắm chân nhang không bị ngả nghiêng.

Nên để tro mới khoảng nửa bát hương bởi cho quá nhiều sẽ khiến bát hương nhanh đầy. Và ngược lại để ít tro thì cắm chân nhang không chắc chắn.

Sau khi thay tro bát hương xong, bạn chọn từ 3, 5, 7 chân hương, chụm lại và cắm lại vào bát.

Cuối cùng cẩn thận đặt lại bát hương về vị trí ban đầu trên bàn thờ. Tránh xê dịch bát hương vì sẽ gây ảnh hưởng đến vận mệnh của gia chủ.

Bước 4: Lau dọn bàn thờ và làm lễ tạ

Sau bước thay tro bát hương thì bước cuối cùng là lau dọn lại bàn thờ và làm lễ tạ đến ông bà, tổ tiên. Các gia đình có thể sắm sửa các lễ vật đơn giản như trái cây, hoa chưng bàn thờ. Khi mới thay bát hương thì thắp mỗi bát 3 nén, những lần sau chỉ cần 1 nén là đủ. Nếu có chân nhang cũ có thể cắm lại mỗi bát 3 chân nhang.